طرحواره چیست ، طرحواره درمانی چگونه است
این واژه در قرن بیستم وارد علم روانشناسی شد. طرحواره یکی از مشکلات اصلی و ریشهای که برای هر انسانی ممکن است پیش بیاید. طرحواره یا اسکیما فکر نادرست و عمیق و ناخودآگاه در مورد خود یا دیگران یا دنیا است که رفتارهای ما را طراحی می کند.نام دیگر طرحواره، تلههای شخصیتی است. احتمالا با شنیدن این عبارت، کمی برایتان روشن شد که در ادامه به چه مطالبی خواهم پرداخت. بله درست است! طرحواره چیست؟ و طرحواره درمانی چگونه است موضوعاتی است که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد. طرحوارهها تلههای شخصیتی هستند که از همان ابتدا و در کودکی در وجود انسان شکل گرفته و کنترل کامل او را به دست میگیرند.
تجاربی که در ایجاد طرحواره نقش دارند کدامند؟
در طول رشد ما در دوران کودکی 4 نوع از تجارب منفی هم در ایجاد طرحواره نقش دارند:
نیازهای تأمین نشده: در هنگامیکه مراقب شما بی عاطفه است یا نیازهای هیجانی اصلی شما برآورده نمیشود؛ این تجربه حاصل میشود.
آسیب دیدن یا قربانی شدن: کودک در این موقعیتها در معرض آزار، تروما یا تنشهای مشابه قرار میگیرد.
داشتن آزادی بیش از حد یا فقدان محدودیت: والدین در چنین شرایطی، بیش از حد از کودک حمایت و طرفداری میکنند. در نتیجه محدودیتهای چندانی برایش قائل نمیشوند.
همانندسازی انتخابی و درونسازی : کودک در اینجا برخی از نگرشها یا رفتارهای والدین را جذب میکند. برخی از آنها معرف شخصیت او شده و برخی دیگر را درونسازی میکند. برخی از این همانندسازیها و درونسازیها به طرحواره تبدیل شده و برخی دیگر به ذهنیتها تبدیل میشوند که تحت عنوان روشهای مقابله نام دارند.
18 طرحواره مختلف در طرحواره درمانی کدامند؟
کارشناسان، 18 طرحواره مختلف را شناسایی کردهاند؛ ولی تمامی آنها در قالب پنج طبقه زیر جای میگیرند:
طرحواره حوزه بریدگی و طرد
- رهاشدگی و بی ثباتی
- بی اعتمادی و بدرفتاری
- محرومیت هیجانی
- نقص و شرم
- انزوای اجتماعی
طرحواره های حوزه خودگردانی مختل شده
- احساس وابستگی و بی کفایتی
- آسیب پذیری به ضرر و بیماری
- خود تحول نیافته یا گرفتار
- احساس شکست
طرحواره های حوزه خویشتن داری و خود انضباطی ناکافی
- احساس استحقاق و بزرگ منشی
- خویشتن داری و خودانضباطی ناکافی
- انواع طرحواره حوزه دیگر جهت مندی
- اطاعت
- ایثار
- پذیرش جویی و جلب توجه
طرحواره های حوزه خودانگیختگی ناکافی
- منفی گرایی و بدبینی
- بازداری هیجانی
- معیارهای سرسختانه، عیب جویی افراطی
- تنبیه
از چه تکنیکهایی در طرحواره درمانی استفاده میشود؟
طرحواره درمانگران میتوانند از چند تکنیک در طول دوره درمان استفاده کنند. برخی از تکنیکها برای برخی از افراد و طرحواره ها بهتر از سایر تکنیکها عمل میکنند. اگر تکنیک خاصی برایتان کارآمد نیست، آنرا با درمانگرتان در میان بگذارید.
بدانید که ارتباط شما با درمانگرتان، بخش مهمی از طرحواره درمانی است. دو عنصر مهم در بسیاری از تکنیکهای طرحواره درمانی وجود دارد. هر دوی این عناصر تنها در صورتیکه با درمانگرتان به حس راحتی و امنیت برسید، کارآمد هستند.
این عناصر به شرح زیر هستند:
رویارویی همدلانه: درمانگرتان طرحوارههای به دست آمده در طول درمان را تأیید میکند و هنگامیکه به اهمیت تغییر پی میبرید؛ با شما همدلی میکند.
باز والدگری حد و مرزدار: با کمک درمانگر و ارائه حس امنیت، دلسوزی و احترام از جانب او، نیازهای هیجانی تأمین نشده در دوران کودکی، برآورده میشوند.
به طور کلی، مفاهیم فوق با تکنیکهایی انجام میشوند که در چهار طبقه زیر قرار میگیرند:
هیجانی
تکنیکهای هیجانی شامل به کارگیری هیجانها برای مقابله با طرحواره ها است. این تکنیکها به شما کمک میکنند تا هیجانها را به طور کامل تجربه کرده و آنها را در فضای امن درمان ابراز کنید. تکنیکهای هیجانی رایج شامل تجسم هدایت شده و ایفای نقش هستند.
بین فردی
تکنیکهای بین فردی به شما کمک میکنند تا روابط خودتان را بررسی کرده و روشهای اثرگذاری طرحوارهها روی آنها را بشناسید.
مشاهده نقش طرحوارهها و واکنشها در طور درمان به شما کمک مینمایند تا الگوهای مشابه آنها در زندگی خودتان را بشناسید. این تکنیک میتواند حضور همسر یا دوست نزدیک در جلسه درمان را هم در بر گیرد.
شناختی
تکنیکهای شناختی شامل شناخت و به چالش کشیدن الگوهای فکری مضر حاصل از طرحواره ها است. با همکاری درمانگر به بررسی تجارب زندگی میپردازید تا شواهد حمایتگر یا متناقض با طرحواره را پیدا کنید.
این تکنیک با استفاده از فلش کارتها یا گفتگوهای ساختار یافته انجام میشود که در طول آن به نفع و علیه یک طرحواره صحبت خواهید کرد.
رفتاری
تکنیکهای رفتاری به یادگیری اتخاذ تصمیمهای سالم و مثبت از طریق تغییر الگوهای رفتاری حاصل از سبک مقابله به شما کمک میکنند.
شما برای تغییر الگوهای رفتاری روی مهارتهای ارتباطی از طریق ایفای نقش یا صحبت در طول ایجاد یک مشکل و حل آن با کمک درمانگر کار میکنید. شاید او تمرینهایی را برای انجام دادن در بین جلسات در اختیارتان قرار دهد.
محدودیتهای طرحواره درمانی کدامند؟
طرحواره درمانی، درمان امید بخشی برای مسائل مختلف سلامت روان از جمله اختلالهای خوردن و افسردگی است.
اغلب پژوهشهای فعلی به بررسی نقش طرحواره درمانی در درمان اختلال شخصیت و سایر اختلالهای شخصیت، پرداختهاند.
این پژوهشها به نتایج امیدوار کنندهای هم رسیدهاند. برای مثال طبق نتایج مطالعه کنترل شده در سال 2014، طرحواره درمانی برای درمان اختلالهای شخصیت اثر بخش بوده است.
تاریخچه و قدمت طرحواره درمانی به دهه 1980 میرسد. از این رو سابقه کمی در دنیای روانشناسی دارد. در نتیجه مطالعات طولی و با کیفیت چندانی در مورد اثراتش اجرا نشده است.
با اینکه نتایج پژوهشی فعلی، امیدبخش هستند ولی اغلب کارشناسان نیاز به کوششها و پژوهشهای بالینی بیشتر را ضروری میدانند.
طرحواره درمانی هم مانند سایر انواع درمانها یک تعهد درمانی بلندمدت را میطلبد. شاید به چند سال درمان نیاز پیدا کنید. این درمان تحت پوشش بیمه نیست و گران تمام میشود.
چگونه میتوانم تحت طرحواره درمانی قرار بگیریم؟
یافتن طرحواره درمانگر، سختتر از سایر انواع درمانگران است. به دنبال طرحواره درمانگری بروید که CBT هم انجام میدهد. چون طرحواره درمانی تا حد زیادی برگرفته از رویکرد CBT است پس درمانگران CBT در حوزه طرحواره درمانی و اصول اصلی آن تجربه دارند.
پژوهش ها نشان می دهد طرحواره درمانی اثربخشی بیشتری نسبت به شناخت درمانی دارد اما میزان اثربخشی آن از درمان های روانپویشی کمتر است.